هیدروکربن های آروماتیک چندحلقه ای (PAHs) گروه بزرگی از ترکیبات آلی دارای دو تا هفت حلقه بنزنی می باشد و جزو گروه بزرگی از آلاینده های زیست محیطی می باشند که ناشی از سوختن ناقص موادآلی نظیر سوخت های فسیلی می باشد. برخی از PAHs، خطر جدی برای سلامتی دارند زیرا دارای خاصیت سرطان زایی، جهش زایی و تراتوژنی هستند، به همین علت نگرانی در رابطه با وجود PAHs در هوای آزاد روبه افزایش است.
PAHs هم از طریق منابع طبیعی و هم از طریق ساخته های انسان وارد محیط می شوند. گستردگی PAHs ناشی از تولید آنها توسط تمامی انواع فرآیندهای احتراق مواد آلی است. منابع انسان ساخت PAHs و مشتقات آنها بسیار متفاوت بوده و شامل سوختن ناقص سوخت، پسماند، یا دیگر مواد آلی مانند تنباکو و مواد گیاهی است.
فوران آتشفشان‌ها و آتش‌سوزی جنگل‌ها نیز از جمله منابع طبیعی انتشار PAHs به حساب می آیند. از ميان PAHs، 16 تركيب به دليل عدم تجزيه بيولوژيكي سريع توسط ميكروارگانيسم‌ها و در نتيجه ايجاد سميت و خطر در محيط زيست بيشتر مطرح بوده و بعنوان شاخص آلودگي تركيبات PAHs مي‌باشند.
اين 16 تركيب شامل Naphthalene (Nap)، Acenaphthylene (Acy)، Acenaphthene (Ace)، Fluorene (Flu)، Phenanthren (Phen)،Anthracene (Anth)، Fluoranthene (Flrt)، Pyrene (Pyr)، Benzo[a]Anthracene (BaA)،Chrysene(Chr)،Bbenzo[b]Fluoranthene(BbF)، Benzo[k]Fluoranthen (BkF)، Benzo[a]Pyrene (BaP)، Dibenzo[a,h]Anthracene (DBahA)، Benzo[ghi]Perylene (BghiP) و Indeno[1,2,3-cd]Pyrene (Ind) مي‌باشند.
این ترکیب که به صورت گسترده ای در اتمسفر پخش شده‌اند به عنوان یکی از اولین آلاینده های اتمسفری با احتمال سرطان زایی شنلاخته می شوند. PAHs منتشره به اتمسفر قبل از رسوب بر روی خاک، گیاهان یا آب، در فواصل بسیار طولانی از منبع انتشار منتقل می‌شوند. هرچه وزن مولکولی PAHs افزایش پیداکند، سرطان زایی آن افزایش و سمیت حاد آنها کاهش پیدا میکند. سرطان‌زا‌ترین PAHs شامل BaA، BaP و DBahA می‌باشند.
مشخصه های شیمیایی PAHs
PAHs مواد آلی هستند که از اتم‌های کربن و هیدروژنی که تشکیل ساختاری با حداقل دو حلقه آروماتیک می‌دهند به وجو می آیند. PAHs را می‌توان به دو گروه طبقه‌بندی نمود، گروه اول PAHs با وزن ملکولی پایین (LMW: Low Molecular Weight) که شامل PAHs دو و سه حلقه‌ای است؛ و گروه دوم PAHs با وزن ملکولی بالا (HMW: High Molecular Weight) که شامل PAHs چهار، پنج و شش حلقه‌ای است. PAHs خالص معمولاً در درجه حرارت محیط بصورت جامدات بلورین و رنگی می‌باشند. یکی از منابع انتشار PAHs وسایل نقلیه می‌باشند که براساس مطالعات صورت گرفته خودروهای بنزینی عمدتا PAHs با وزن ملکولی بالا و خودروهای دیزلی عمدتا PAHs با وزن ملکولی پایین را منتشر میکنند. معمولا در درجه حرارت محیط PAHs خالص به شکل جامدات بلورین و رنگی می باشند.از جمله منبع های انتشار PAHs وسایل نقلیه را می توان نام برد که باتوجه به مطالعات صورت گرفته خودروهای بنزینی غالبا PAHs با وزن مولکولی بالا و خودروهای دیزلی غالبا PAHs با وزن مولکولی پایین را منتشر میکنند.
