امکان تغییر ویژگی های فیزیکی و شیمیایی هیدروکربن ها و همه مشتقات نفتی در اثر اعمال تغییراتی جزئی در ساختار مولکولی یا زنجیره کربن-هیدروژنی آنها از مهمترین ویژگی آنها می باشد.
انجام تغییراتی هرچند کم برروی یک ماده می تواند ویژگی های جدیدی را در آن به وجود آورد، ویژگی هایی که با خصوصیت سایر مواد هم خانواده آن متفاوت، و باعث شده از آن ماده ای جدید با کاربردی دیگر تولید شود. به همین جهت هر ماده ای را که می بینیم در نقطه ای با مشتقات نفت، گاز یا سوخت ها فسیلی تلاقی دارد.
مصارف هیدروکربن سنگین
بعد از استخراج نفت خام، چیزی در حدود 85% ماده قابل استفاده از آن سوزانده شده و برای مصارف سوختنی به کار می رود و باقی مانده آن در ساخت و ساز مصنوعات پلاستیکی استفاده می شود.
به هر واکنشی که در آن اکسیژن به عنوان واکنشگر وجود داشته باشد سوختن می گویند، حال ممکن است این سوختن همانند شعله ور شدن بنزین با نور و گرما و آزاد شدن انرژی همراه باشد و یا ممکن است همانند زنگ زدن و اکسید شدن با گذر زمان و به آهستگی انجام پذیرد .
این محصولات به صورت متوالی تاثیر خود را نشان می دهند و ممکن است با شرکت در چند واکنش به تولید ماده مورد نظر دست یابند، در ادامه مطلب به مهمترین آنها اشاره خواهیم کرد.
تولوئن (Toluene)
این ماده که یکی از اعضای خانواده هیدروکربن های آروماتیک یا خوشبو می باشد، مایعی زلال شبیه تینر که با داشتن بویی شبیه به این ماده، خواص مشابهی همانند عدم انحلال پذیری در آب را نیز دارد .
این ماده پرکاربرد که به صورت ویژه در قطران زغال سنگ یافت می شود، همانند اغلب هیدروکربن سنگین آروماتیک در حوزه رنگ و رزین (مخصوصاً به عنوان حلال) مورد استفاده قرار می گیرد .
استفاده از تولوئن (متیل بنزن یا فنیل متان) به عنوان حلال رنگ، تینر، درزگیر سیلیکونی ( به صورت قالبی یا چسب آکواریوم)، جوهر چاپ ( برای چاپ سابلیمیشن یا اکوسالونت)، ماده اولیه ساخت فوم و پلاستیک، چسب، واکنشگر شیمیایی، ضد عفونی کننده، گندزدا و حتی تی ان تی بسیار رایج است .
اگر این ماده با سولفوسالیسیک اسید یا اکسنده ای با همین میزان قدرت واکنش دهد، ماده ای به نام بنزوئیک اسید یا همان بنزن تولید می شود که خاصیت ضد کپکی فراوانی دارد، در نتیجه اینکه در صنعت فرآورده های گوشتی (سوسیس و کالباس) از آن استفاده می شود .
زایلین (Xylene)
زمانی که سخن از مصارف هیدروکربن سنگین و زایلین ها به میان می آید به سه زیر شاخه اورتو – زایلین (O-Xylene)، متا – زایلین (M-Xylene) و پارا – زایلین (P-Xylene) برمی خوریم که با داشتن شباهت های فراوان، کاربردهای متفاوتی دارند .
در همین رابطه اورتو زایلین به عنوان ماده اولیه تولید فتالیک انیدرید به عنوان حلال واکنش و پلاستی سایزرهایی (نرم کننده پلاستیک) مانند PVC، در ساخت رنگ های فلورسین و ائوزین ها، صنایع دارویی و غذایی (تولید ساخارین یا شکر مصنوعی و متیل آنترانیلات ) استفاده می شود. این در حالیست که از این ماده به طور مستقیم در تولید خود PVC و حشره کش ها نیز استفاده می شود .
متا – زایلین به عنوان ماده بعدی، با داشتن یک حلقه بنزن و دو گروه متیل متصل، علاوه بر مصرف در راستای تولید رنگ های سنتزی و ایزوفتالیک اسید (Isophthalic acid) که ماده اصلی حصول کوپلیمر یا بسپار ناهمگن ها است، در صنایع غذایی، ساخت حشره کش ها و حلال های شیمیایی نیز کاربرد دارد .
در خصوص پارا –زایلین ها نیز می توان اینگونه گفت که این ماده برای تولید الیاف مصنوعی، صنایع دارویی، حلال های تخصصی و نهایتاً حشره کش ها کاربرد دارد .
درصورتیکه بخواهیم تمایز زایلین را بشماریم، بی تردید تولید ترفتالیک اسید و پاریلن (فیلمی پلیمری که به عنوان پوشش محافظتی در زیر ساخت های پزشکی، مدارهای الکترونیکی، سنسورهای صنعتی، خودروسازی، حفظ اسناد قدیمی و نمونه های باستان شناسی از آن استفاده می شود ) را می توان نام برد.
نفتالین
نفتالین را میتوان به عنوان یکی از سنتی ترین نمونه های هیدروکربن دانست. هرچندکه سوخت های فسیلی، انواع چسب، حشره کش و یا مصنوعات پلاستیکی خیلی وقت است جای خود را در زندگی ما بازکرده اند، با این وجود نفتالین هنوز هم در میان آنها خودنمایی میکند.
این ماده که به صورت نفتالن هم خوانده می شود و القابی نظیر قیر سفید، کافور قیر و آلبوکربن نیز دارد، در هر مولکول خود دو حلقه جوش خورده بنزن دارد.
ویژگی اصلی این ماده تعصید سریع (تبدیل جامد به گاز) آن می باشد. علاوه بر حراست این ماده از خوردگی (بید زدن) فرش و دیگر پارچه های مشابه می توان به دیگر مصارف هیدروکربن سنگین مورد نظر در ساخت پلاستیک، رنگ و حلال ها (بواسطه تولید فتالیک انیدرید) اشاره کرد.
